2021г. Наука и образование в гражданской защите №3 (43)

МИНИСТЕРСТВО ПО ЧРЕЗВЫЧАЙНЫМ СИТУАЦИЯМ

РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

 

АКАДЕМИЯ ГРАЖДАНСКОЙ ЗАЩИТЫ  ИМЕНИ МАЛИКА ГАБДУЛЛИНА

 

 

 

 

 

№   3 (43), 2021

 

 

  

 

 

 

НАУКА И ОБРАЗОВАНИЕ В ГРАЖДАНСКОЙ ЗАЩИТЕ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КОКШЕТАУ 2021

УДК 614.8 (082)

ББК 68.69 (5Каз)

 

Научный журнал «Наука и образование в гражданской защите»  № 3 (43), 2021 г.,  сентябрь.

Издается с марта 2011 года. В 2011–2020 годах выходил под названием «Вестник Кокшетауского технического института».

Собственник: Академия гражданской защиты имени Малика Габдуллина МЧС Республики Казазстан.

Журнал зарегистрирован в Министерстве информации и общественного развития Республики Казахстан 25 июня 2021 г. Свидетельство № KZ37VPY00037096.

Дата и номер первичной постановки на учет № 11190-Ж,  14.10.2010 г.

 

 

Главный редактор:  Шарипханов С. Д.,  доктор технических наук, асс. профессор

Заместитель главного редактора:  Раимбеков К. Ж., кандидат физико-математических наук, асс. профессор

 

 

Состав редакционного совета:

Алешков М. В.,  доктор технических наук, профессор (РФ, г. Москва)

Байшагиров Х. Ж.,  доктор технических наук (РК, г. Кокшетау)

Кошумбаев М. Б.,  доктор технических наук (РК, г. Нур-Султан)

Мансуров З. А.,    доктор химических наук, профессор (РК, г. Алматы)

Сивенков А. Б., доктор технических наук, профессор (РФ, г. Москва)

Арифджанов С. Б., кандидат технических наук (РК, г. Нур-Султан)

Дабаев А. И.,  кандидат технических наук ( РК, г. Алматы)

Джумагалиев Р. М.,  кандидат технических наук, профессор (РК, г. Алматы)

Камлюк А. Н., кандидат физико-математических наук, доцент (Республика Беларусь,             г. Минск)

Тарахно А. В., кандидат технических наук, доцент (Украина, г. Харьков)

 

Состав редакционной коллегии:

Карменов К.К., кандидат технических наук, асс. профессор   (председатель); Альменбаев М. М., кандидат технических наук; Жаулыбаев А. А., кандидат технических наук; Захаров И. А., кандидат технических наук; Куанышбаев М. С., кандидат технических наук; Макишев Ж. К., кандидат технических наук;  Шахуов Т. Ж., кандидат технических наук; Шуматов Э. Г., кандидат философских наук; Шумеков С.Ш., кандидат педагогических наук.

 

 

Научный журнал «Наука и образование в гражданской защите» - периодическое издание, посвящённое вопросам обеспечения пожарной безопасности, предупреждения и ликвидации чрезвычайных ситуаций. Тематика журнала – теоретические и практические аспекты предупреждения и ликвидации чрезвычайных ситуаций; обеспечение пожарной  безопасности; проблемы обучения и др.

Журнал предназначен для курсантов, магистрантов, адъюнктов, профессорско-преподавательского состава образовательных учреждений, научных и практических сотрудников, занимающихся решением вопросов защиты в чрезвычайных ситуациях, пожаровзрывобезопасности, а так же разработкой, созданием и внедрением комплексных систем безопасности.

 

 

Издано в авторской редакции

ISSN 2220-3311                                                                          ©  Академия гражданской защиты

                                                                                                 имени Малика Габдулина

                                                                                                 МЧС  Республики Казахстан, 2021

                                                                             

 

МАЗМҰНЫ – СОДЕРЖАНИЕ – CONTENTS
ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ И ПРАКТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ПРЕДУПРЕЖДЕНИЯ И ЛИКВИДАЦИИ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЙ
Ильин Ю.В., Шарипханов С. Д., Мансуров З. А., Хасанова Г. Ш., Жаулыбаев А. А. Постановка научной задачи по разработке нового образца фильтровентиляционной установки для мобильных защитных сооружений гражданской обороны  контейнерного типа	4
Акимбаев Е. Ж., Абильдин А. Т., Куанышбаев М. С. Аспекты ведения гражданской обороны на современном этапе	14
Камберов И. М., Мадьяров Н. А., Асанова А. А. Пути решения задачи своевременного выявления локальных источников загрязнения рек Алматы и прилегающих территорий на основе создания базы данных Интернет-ГИС (WEB GIS)	20
Бердибеков А. Т., Грузин В. В., Доля А. В. Повышение адгезионных свойств покрытий при газотермическом напылении	28
Кусаинов А.Б., Тлеуова Ж. О., Нарбаев К. А. Определение безопасных расстояний для автомобильных газозаправочных станций	36
ОБЕСПЕЧЕНИЕ ПОЖАРНОЙ И ПРОМЫШЛЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ
Кайбичев И.А., Кайбичева Е. К.  Автокорреляционные модели для материального ущерба от пожаров в Алтайском крае	50
Мусайбеков А. Г. Модель и результаты определения ранга пожара  на основе дискриминантного анализа	58
ПРОБЛЕМЫ ОБУЧЕНИЯ
Мусабеков К. С. Методика преподавания темы «Вещественные числа» в техническом вузе	68
Қасымова С. К. Қазақ тілін оқытудағы  әскери афоризмдерді  қолданудың әдістері мен ерекшеліктері	77
Meiramova A. B.  Effective english teaching strategies for distance learning	85
Сабитова Д. С., Берденова Д. К. Современные активные методы обучения	90

 

 

УДК 699.853.5; 628.474.762                                                                                                    

Ю.В. Ильин, С. Д. Шарипханов, З. А. Мансуров, Г. Ш. Хасанова, А. А. Жаулыбаев  ПОСТАНОВКА НАУЧНОЙ ЗАДАЧИ ПО РАЗРАБОТКЕ НОВОГО ОБРАЗЦА ФИЛЬТРОВЕНТИЛЯЦИОННОЙ УСТАНОВКИ ДЛЯ МОБИЛЬНЫХ ЗАЩИТНЫХ СООРУЖЕНИЙ ГРАЖДАНСКОЙ ОБОРОНЫ  КОНТЕЙНЕРНОГО ТИПА

Ю. В. Ильин, С. Д. Шарипханов, З. А. Мансуров, Г. Ш. Хасанова, А. А. Жаулыбаев  КОНТЕЙНЕРЛІК ҮЛГІДЕГІ АЗАМАТТЫҚ ҚОРҒАНЫСТЫҢ ҰТҚЫР ҚОРҒАНЫШ ҚҰРЫЛЫСТАРЫНА АРНАЛҒАН СҮЗГІШ-ЖЕЛДЕТКІШ ҚОНДЫРҒЫСЫНЫҢ ЖАҢА ҮЛГІСІН ӘЗІРЛЕУ БОЙЫНША ҒЫЛЫМИ МІНДЕТТЕРДІ ҚОЮ

Yu. V. Ilyin, S. D. Sharipkhanov, Z. A. Mansurov, G. Sh. Khasanova, A. A. Zhaulybaev FORMULATION OF A SCIENTIFIC TASK FOR THE DEVELOPMENT OF A NEW SAMPLE OF A FILTER-VENTILATION INSTALLATION FOR MOBILE PROTECTIVE STRUCTURES OF CIVIL DEFENSE OF THE CONTAINER TYPE

 

Аннотация.В статье рассматриваются научные атрибуты исследования по разработке нового образца фильтра-поглотителя защитных сооружений гражданской обороны для очистки воздуха от газообразных токсичных компонентов, обладающего высокой производительностью и высокой эффективностью очистки воздуха.Научной задачей научно-исследовательской работы является создание более простого и дешевого способа очистки воздуха от токсичных компонентов с использованием адсорбентов на основе растительных материалов Казахстана, который позволит существенно повысить производительность процесса при высокой эффективности очистки воздуха, содержащего большие концентрации окиси углерода, аммиака, сероводорода, уменьшить энергозатраты и избежать необходимости периодической регенерации катализатора.

Представлена научная постановка задачи исследования  и последовательность решения научно-технических задач для достижения цели исследования. Статья подготовлена в рамках научно-исследовательской работы по грантовому финансированию Министерства образования и науки Республики Казахстан на 2021-2023 годы (ИРН - АР09261380 «Разработка мобильного защитного сооружения гражданской обороны контейнерного типа»).

Ключевые слова: мобильные защитные сооружения контейнерного типа, фильтр-поглотитель, углеродсодержащие композиционные адсорбенты, очистка воздуха, сорбирующая способность, адсорбция, токсичные соединения, дымовые газы. 

Аңдатпа. Мақалада ауаны жоғары өнімділігі мен ауаны тазартудың жоғары тиімділігі бар газ тәрізді улы компоненттерден тазарту үшін азаматтық қорғаныс қорғаныс құрылымдарының сүзгі-сіңіргішінің жаңа үлгісін жасау бойынша зерттеудің ғылыми атрибуттары қарастырылған. Ғылыми-зерттеу жұмысының ғылыми міндеті Қазақстанның өсімдік материалдары негізінде адсорбенттерді пайдалана отырып, уытты компоненттерден ауаны тазартудың неғұрлым қарапайым және арзан тәсілін жасау болып табылады, ол құрамында көміртегі тотығының, аммиактың, күкіртсутектің үлкен концентрациясы бар ауаны тазартудың жоғары тиімділігі кезінде процестің өнімділігін елеулі арттыруға, энергия шығындарын азайтуға және катализатордың кезеңдік қалпына келу қажеттілігін болдырмауға мүмкіндік береді.

Зерттеу мақсатының ғылыми тұжырымы және зерттеу мақсатына жету үшін ғылыми-техникалық мәселелерді шешудің дәйектілігі ұсынылған. Мақала Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2021-2023 жылдарға арналған гранттық қаржыландыру бойынша ғылыми-зерттеу жұмысы шеңберінде дайындалған (СТН - АР09261380 "Контейнерлік үлгідегі азаматтық қорғаныстың ұтқыр қорғаныс құрылысын әзірлеу").

Түйінді сөздер: контейнер түріндегі мобильді қорғаныс құрылыстары, сүзгі-жұтқыш, құрамында көміртегі бар композициялық адсорбенттер, ауаны тазарту, сіңіру қабілеті, адсорбция, уытты қосылыстар, түтін газдары. 

Abstract.The article discusses the scientific attributes of research on the development of a new sample of a filter-absorber of civil defense protective structures for air purification from gaseous toxic components, which has high performance and high efficiency of air purification. The scientific objective of the research work is to create a simpler and cheaper method of air purification from toxic components using adsorbents based on plant materials of Kazakhstan, which will significantly increase the productivity of the process with high efficiency of air purification containing high concentrations of carbon monoxide, ammonia, hydrogen sulfide, reduce energy consumption and avoid the need for periodic regeneration of the catalyst.

The scientific statement of the research problem and the sequence of solving scientific and technical problems to achieve the research goal are presented.The article was prepared as part of the research work on grant funding of the Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan for 2021-2023 (IRN - AR09261380 "Development of a mobile civil defense container-type protective structure").

Keywords: mobile container-type protective structures, filter-absorber, carbon-containing composite adsorbents, air purification, sorption capacity, adsorption, toxic compounds, flue gases.

 

УДК 351.862

Е. Ж. Акимбаев, А. Т. Абильдин, М. С. Куанышбаев АСПЕКТЫ ВЕДЕНИЯ ГРАЖДАНСКОЙ ОБОРОНЫ НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ

Е. Ж. Әкімбаев, А. Т. Әбілдин, М. С. Қуанышбаев ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕ АЗАМАТТЫҚ ҚОРҒАНЫСТЫ ЖҮРГІЗУ АСПЕКТІЛЕРІ

E. Zh. Akimbayev, A. T. Abildin,  M. S. Kuanyshbayev ASPECTS OF CONDUCTING CIVIL DEFENSE AT THE PRESENT STAGE

 

Аннотация. Статья посвящена организации и ведению гражданской обороны Республики Казахстан на современном этапе. Раскрыта актуальность ее ведения, а также проблемы, которые могут возникнуть при ее организации. Предложены пути решения этих проблем. Рассмотрены виды и классификация угроз, как вызовы детерминировали новые угрозы. Отражены основные пути совершенствования гражданской обороны в рамках ее модернизации на совремнном этапе с учетом новых угроз и вызово. Статья подготовлена в рамках научно-исследовательской работы по грантовому финансированию Министерства образования и науки Республики Казахстан на 2021-2023 годы (АР09260477).

Ключевые слова: организация и ведение гражданской обороны, вооруженные конфликты, мероприятия гражданской обороны, силы и средства гражданской обороны. 

Аңдатпа. Мақала қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасының азаматтық қорғанысын ұйымдастыру мен жүргізуге арналған. Оны күтіп ұстаудың өзектілігін, сондай -ақ оны ұйымдастыру кезінде туындауы мүмкін мәселелерді ашты. Бұл мәселелерді шешу жолдары ұсынылған. Қауіп -қатердің түрлері мен жіктелуі қарастырылады, себебі қиындықтар жаңа қауіптерді анықтады. Жаңа қауіптер мен сын -қатерлерді ескере отырып, қазіргі кезеңде оны жаңғырту шеңберінде азаматтық қорғанысты жетілдірудің негізгі жолдары көрсетілген. Мақала Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2021-2023 жылдарға арналған гранттық қаржыландыру бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстары аясында дайындалған (AR09260477).

Түйінді сөздер: азаматтық қорғанысты ұйымдастыру және жүргізу, қарулы қақтығыстар, азаматтық қорғаныс шаралары, азаматтық қорғаныс күштері мен құралдары. 

Abstract. The article is devoted to the organization and conduct of civil defense of the Republic of Kazakhstan at the present stage. Revealed the relevance of its maintenance, as well as the problems that may arise during its organization. Ways of solving these problems are proposed. The types and classification of threats are considered, as challenges determined new threats. The main ways of improving civil defense in the framework of its modernization at the current stage, taking into account new threats and challenges, are reflected. The article was prepared within the framework of research work on grant financing of the Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan for 2021-2023 (AR09260477).

Keywords: organization and conduct of civil defense, armed conflicts, civil defense measures, civil defense forces and means.

 

УДК 504.05

И. М. Камберов, Н. А. Мадьяров, А. А. Асанова ПУТИ РЕШЕНИЯ ЗАДАЧИ СВОЕВРЕМЕННОГО ВЫЯВЛЕНИЯ ЛОКАЛЬНЫХ ИСТОЧНИКОВ ЗАГРЯЗНЕНИЯ РЕК АЛМАТЫ И ПРИЛЕГАЮЩИХ ТЕРРИТОРИЙ НА ОСНОВЕ СОЗДАНИЯ БАЗЫ ДАННЫХ ИНТЕРНЕТ-ГИС (WEBGIS)

И. М. Камберов, Н. А. Мадьяров, А. А. Асанова ИНТЕРНЕТ-ГАЖ (WEB GIS) ДЕРЕКҚОРЫН ҚҰРУ НЕГІЗІНДЕ АЛМАТЫ ҚАЛАСЫ ӨЗЕНДЕРІНІҢ ЖӘНЕ ІРГЕЛЕС АУМАҚТАРДЫҢ ЖЕРГІЛІКТІ ЛАСТАНУ КӨЗДЕРІН УАҚТЫЛЫ АНЫҚТАУ МІНДЕТТЕРІН ШЕШУ ЖОЛДАРЫ

I. M. Kamberov, N. A. Madyarov, A. A. Asanova The ways to solve the problem of timely identification of local sources of pollution of almatys city rivers and adjacent territories based on the creation of the internet gis database (web gis)

С развитием инфраструктуры города Алматы отмечаются многочисленные случаи сброса в воды рек неорганизованных стоков от различных источников загрязнения. Данное положение с водными ресурсами города может наносить вред здоровью жителей города и привести к чрезвычайным ситуациям. Оперативное  выявление причин, местоположения  локальных объектов и участков, загрязняющих реки города  и создание базы данных Интернет-ГИС (Web GIS), является одним из путей, способствующих   своевременному   принятию  управленческих решений  по обеспечению  качественной водой и значительно снизить ущерб, наносимый окружающей среде и здоровью населения   загрязненными водами.

Ключевые слова:тяжелые металлы, отходы жизнедеятельности,мониторинг водных систем, исследование проб воды и донные отложений, локальные источники загрязнения, база данныхИнтернет-ГИС (Web GIS), защита населения от чрезвычайных ситуации. 

Аңдатпа. Алматы қаласы инфрақұрылымының дамуымен әр түрлі ластау көздерінен ұйымдастырылмаған ағынды суларды өзендердің суларына ағызудың көптеген жағдайлары байқалады. Қаланың су ресурстарына қатысты бұл жағдай қала тұрғындарының денсаулығына зиян келтіруі және төтенше жағдайларға әкелуі мүмкін. Қала өзендерін ластайтын жергілікті объектілер мен учаскелердің себептерін, орналасқан жерін жедел анықтау және Интернет - ГАЖ (Web GIS) дерекқорын құру сапалы сумен қамтамасыз ету бойынша басқарушылық шешімдерді уақтылы қабылдауға ықпал ететін, қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына ластанған сулармен келтірілетін залалды айтарлықтай төмендететін жолдардың бірі болып табылады.

Түйінді сөздер: ауыр металдар, тіршілік әрекетінің қалдықтары, су жүйелерінің мониторингі, су сынамалары мен түптік шөгінділерді зерттеу, ластанудың жергілікті көздері, Интернет-ГАЖ (Web GIS) дерекқоры, халықты төтенше жағдайлардан қорғау. 

Abstract. With the development of the infrastructure of Almaty city, there have been numerous cases of discharge of unorganized wastewater from various sources of pollution into river waters. This situation with the water resources of the city can harm the health of city citizens and lead to emergency situations. Prompt identification of the causes, location of local objects and sites that pollute the rivers of the city and the creation of an Internet GIS database (Web GIS) is one of the ways to facilitate timely management decisions on the provision of high-quality water and significantly reduce damage to the environment and public health polluted waters.

Keywords: heavy metals, waste products, monitoring of water systems, study of water samples and bottom sediments, local sources of pollution, Internet-GIS database (Web GIS), protection of the population from emergencies.

 

УДК 735.29

А. Т. Бердибеков, В. В. Грузин, А. В. Доля ПОВЫШЕНИЕ АДГЕЗИОННЫХ СВОЙСТВ ПОКРЫТИЙ ПРИ ГАЗОТЕРМИЧЕСКОМ НАПЫЛЕНИИ

А. Т. Бердибеков, В. В. Грузин, А. В. Доля ГАЗДЫ ТЕРМИЯЛЫҚ БҮРКУ КЕЗІНДЕ ЖАБЫНДАРДЫҢ АДГЕЗИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІН АРТТЫРУ

A.T. Berdibekov, V.V. Gruzin,A.V. Dolya INCREASE OF ADHESIVE PROPERTIES OF COATINGS DURING GAS-THERMAL SPRAYING

 

Аннотация.Рассмотрены характеристики основных способов предварительной подготовки поверхностей деталей и металлоконструкций для напыления газотермических покрытий. Дана оценка, наиболее технологичных методов обеспечения высокой прочности сцепления покрытия с основой. Например, таких как механическая активация (механические способы обработки со снятием и без снятия стружки, комбинированные способы механической обработки); обработка свободными абразивами (вибрационная, виброхимическая, центробежная, ультрозвуковая, струйно-абразивная); предварительное нанесение подслоев из молибдена, никеля, никелевых сплавов, композиционных порошков методами газотермического напыления и электроискровая обработка. Также раскрыты, какие условия необходимо учитывать при подготовке поверхности к нанесению различных покрытий, и соответственно от каких, факторов зависит выбор способа подготовки. Предложена классификация методов обработки поверхностей перед газотермическим напылением.

Данная научная статья опубликована в рамках выполнения научной программы программно-целевого финансирования на 2021-2023 годы ИРН № BR109015-0221 «Разработка технологии защитных покрытий поверхностей вооружения и военной техники для защиты от агрессивных факторов окружающей среды и условий эксплуатации» (исследование финансируется Комитетом науки Министерства образования и науки Республики Казахстан).

Ключевые слова:очистка, предварительная, комбинированная, электроискровая, абразивная, обработка, активация, подслой, подложка, напыление, шероховатость, стружка, нарезка резьбы, сцепление. 

Аңдатпа.Газды термиялық жабынды бүрку үшін алдын ала бөлшектердің және темір құрылымдардың беткі қабатын дайындаудың негізгі тәсілдерінің  сипаттамалары қаралды. Негізбен жабынның жоғарғы берік ілінуін қамтамасыз ететін неғұрлым технологиялық әдістерге баға берілді. Мысалы, механикалық белсендіру (жоңқаларды алу және жоңқаларды алусыз өңдеу механикалық тәсілдер, механикалық өңдеудің аралас тәсілдері); еркін абразивтермен өңдеу (дірілдеумен, виброхимиялық, центрден тепкіш, ультрадыбысты, ағысты-абразивті); молибден, никель, никель қорытпаларынан, композициялық ұңтақтардан қабаттарды газды термиялық бүрку тәсілдерімен алдын ала жағу және электрұшқындық өңдеу сияқты. Сондай-ақ, әр түрлі жабындарды жағуға дайындау кезінде қандай шарттарды ескеру қажет және қандай факторларға дайындау тәсілін таңдау байланысты екендігі ашылды. Газотермиялық жабынның алдында беттерді өңдеу әдістерінің жіктелуі ұсынылды.

Бұл ғылыми мақала ЖТН № BR109015-0221 «Қоршаған ортаның агрессиялық факторларынан және пайдалану жағдайларынан қорғау үшін қару-жарақ пен әскери техниканың беттерін қорғау технологиясын әзірлеу» 2021-2023 жылдарға арналған бағдарламалық-мақсатты қаржыландырудың ғылыми бағдарламасын орындау шеңберінде жарияланды (зерттеуді Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Ғылым комитеті қаржыландырады).

Түйінді сөздер:тазалау, алдын ала, аралас, электрұшқындық, абразивті, өңдеу, белсендіру, қабаттың асты, төсем, бүрку, кедір, жаңқа, бұранданы кесу, ілінісу. 

Abstract.The characteristics of the main methods of preliminary preparation of parts and metal structures for spraying thermal coatings in engineering and construction are considered.The estimation of the most technological methods of ensuring high adhesion strength of the coating with the base is given. For example, such as mechanical activation (mechanical methods of processing with removal and without removal of chips, combined methods of machining); processing by free abrasives (vibration, vibration chemistry, centrifugal, ultrasonic, blasting); preliminary application of sub layers of molybdenum, Nickel, Nickel alloys, composite powders by methods of thermal spraying and electric spark treatment. Also disclosed are the conditions to be considered in preparation for the application of various coatings, and accordingly on what factors depends on the choice of preparation method. A classification of surface treatment methods before thermal spraying is proposed.

This scientific article was published as part of the implementation of the scientific program of program-targeted financing for 2021-2023 of the IRN № BR109015-0221 «Development of technology for protective coatings of surfaces of weapons and military equipment to protect against aggressive environmental factors and operating conditions» (the research is funded by the Science Committee of the Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan).

Keywords:cleaning, preliminary, combined, electro spark, abrasive, processing, activation, sub layer, substrate, spraying, roughness, chip, threading, clutch.

  

УДК 614.2

А. Б. Кусаинов, Ж. О. Тлеуова, К. А. Нарбаев ОПРЕДЕЛЕНИЕ БЕЗОПАСНЫХ РАССТОЯНИЙ ДЛЯ АВТОМОБИЛЬНЫХ ГАЗОЗАПРАВОЧНЫХ СТАНЦИЙ

А. Б. Құсайынов, Ж. О. Тілеуова, Қ. А. Нарбаев АВТОМОБИЛЬГЕ ГАЗ ҚҰЮ СТАНЦИЯЛАРЫ ҮШІН ҚАУІПСІЗ ҚАШЫҚТЫҚТЫ АНЫҚТАУ

А. B. Kussainov,  Zh. O. Tleuova, K. A.Narbayev DETERMINATION OF THE SAFETY DISTANCES FOR VEHICLE GAS FILLING STATIONS

 

Аннотация. В статье проведен анализ опасности автомобильных газозаправочных станций и существующих норм их проектирования. Проведен многовариантный расчет избыточного давления во фронте ударной волны, импульса волны давления, теплового излучения «огневого шара» и интенсивности теплового излучения при разгерметизации одностенной емкости со сжиженным углеродным газом. Установлено, что существующие нормы проектирования автомобильных газозаправочных станций не отвечают требования по обеспечению безопасности населения и территории при возникновении чрезвычайных ситуаций на них.

Ключевые слова: автомобильные газозаправочные станций, сжиженный углеродный газ, интенсивность теплового излучения, ударная волна, импульс волны давления.

Аңдатпа. Мақалада автомобильге газ құю станцияларының қауіптілігіне және оларды жобалаудың қолданыстағы нормаларына талдау жүргізілді. Соққы толқынының, қысым толқынының импульсінің, "от шарының" жылу сәулеленуінің және сұйытылған көміртегі газы бар бір қабырғалы сыйымдылықтың депрессиясы кезіндегі жылу сәулесінің қарқындылығының алдыңғы жағындағы артық қысымның көп вариантты есебі жүргізілді. Автомобильге газ құю станцияларын жобалаудың қолданыстағы нормалары оларда Төтенше жағдайлар туындаған кезде халықтың және аумақтың қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі талаптарға жауап бермейтіні анықталды.

Түйінді сөздер: автомобильге газ құю станциялары, сұйытылған көміртегі газы, жылу сәулесінің қарқындылығы, соққы толқыны, қысым толқынының импульсі.

Abstract. The article analyzes the danger of automobile gas filling stations and the existing standards for their design. A multivariate calculation of the excess pressure in the shock wave front, the pressure wave pulse, the heat radiation of the "fireball" and the heat radiation intensity during depressurization of a single-wall container with liquefied carbon gas is performed. It is established that the existing design standards for automobile gas filling stations do not meet the requirements for ensuring the safety of the population and territory in case of emergency situations on them.

Keywords: automobile gas filling stations, liquefied carbon gas, heat radiation intensity, shock wave, pressure wave pulse.

  

УДК 614.84:519

И. А. Кайбичев,Е. К. Кайбичева АВТОКОРРЕЛЯЦИОННЫЕ МОДЕЛИ ДЛЯ МАТЕРИАЛЬНОГО УЩЕРБА ОТ ПОЖАРОВ В АЛТАЙСКОМ КРАЕ

I. A. Kaibichev, Е. И. Кайбичева АЛТАЙ ӨЛКЕСІНДЕГІ ӨРТТЕН МАТЕРИАЛДЫҚ ЗАЛАЛ ҮШІН АВТОКОРРЕЛЯЦИЯЛЫҚ МОДЕЛЬДЕР

I. A. Kaibichev, Е. И. Кайбичева AUTOCORRELATION MODELS FOR MATERIAL DAMAGE FROM FIRES IN THE ALTAI TERRITORY

 

Аннотация.Изучено влияние показателей прошлых лет на размер материального ущерба от пожаров в Алтайском крае. Выполнен расчет коэффициента автокорреляции. В результате расчета установлено влияние значений 14, 15, 16, 17 летней давности на размер материального ущерба в текущем году. Коэффициенты автокорреляционной модели определены с помощью симплекс-метода и метода обобщенного приведенного градиента. Разработана автокорреляционная модель, которая полезна для прогноза будущих значении.

Ключевые слова: коэффициент автокорреляции, автокорреляционная модель, материальный ущерб от пожаров, Алтайский край. 

Аңдатпа.ӨткенжылдардағыкөрсеткіштердіңАлтайөлкесіндегіөрттенкелтірілгенматериалдықшығынмөлшерінеәсерізерттелді. Автокорреляциякоэффициентінесептеужүргізілді. Есептеунәтижесінде 14, 15, 16, 17 жылбұрынғымәндердіңағымдағыжылдағыматериалдықшығынмөлшерінеәсеріанықталды. Автокорреляциялықмодельдіңкоэффициенттерісимплексәдісіжәнежалпыланғанқысқартылғанградиентәдісіарқылыанықталады. Болашақмәндердіболжауүшінпайдалыавтокорреляциялықмодельжасалды.

Түйіндісөздер:автокорреляциякоэффициенті, автокорреляциялықмодель, өрттенматериалдықзалал, Алтайөлкесі. 

Abstract.The influence of indicators of previous years on the amount of material damage from fires in the Altai Territory is studied. The autocorrelation coefficient is calculated. As a result of the calculation, the influence of the values of 14, 15, 16, 17 years ago on the amount of material damage in the current year is established. The coefficients of the autocorrelation model are determined using the simplex method and the generalized reduced gradient method. An autocorrelation model has been developed that is useful for predicting future values.

Keywords: autocorrelation coefficient, autocorrelation model, material damage from fires, Altai Territory.

  

УДК 004.8

А. Г. Мусайбеков МОДЕЛЬ И РЕЗУЛЬТАТЫ ОПРЕДЕЛЕНИЯ РАНГА ПОЖАРА НА ОСНОВЕ ДИСКРИМИНАНТНОГО АНАЛИЗА

А. Ғ. Мұсайбеков ДИСКРИМИНАНТТЫ ТАЛДАУ НЕГІЗІНДЕ ӨРТ ДӘРЕЖЕСІН АНЫҚТАУ МОДЕЛІ МЕН НӘТИЖЕЛЕРІ

A. G. Mussaibekov MODEL AND RESULTS OF FIRE RANK DETERMINATION BASED ON DISCRIMINANT ANALYSIS

 

Аннотация. В статье представлен сравнительный анализ научных работ по решению частных задач определяющих ранг пожара. В рассмотренных публикациях источниками данных выступали: базы правил, статистически учет пожаров, документы предварительного планирования действий пожарной охраны, базы экспертных данных. Анализ включает в себя описание математических методов и информационных технологий, которые применялись при определении ранга пожара. Представлены и проанализированы результаты для установления ранга пожара, основанные на применении дискриминантного анализа.

Ключевые слова: дискриминантный анализ, ранг пожара, система поддержки принятия решений, информационные технологии.

Аңдатпа. Мақалада өрт дәрежесін анықтайтын нақты мәселелерді шешуге арналған ғылыми жұмыстарға салыстырмалы талдау жасалған. Қаралған жарияланымдарда деректер көздері мыналар болды: ереже негіздері, өрттің статистикалық есебі, өртке қарсы іс-шараларды алдын-ала жоспарлау құжаттары, сараптамалық мәліметтер базасы. Талдау өрттің дәрежесін анықтау үшін қолданылған математикалық әдістер мен ақпараттық технологиялардың сипаттамасын қамтиды. Дискриминантты талдауды қолдану негізінде өрт дәрежесін белгілеу нәтижелері ұсынылып, талданады.

Түйінді сөздер: дискриминантты талдау, өрт дәрежесі, шешімдерді қолдау жүйесі, ақпараттық технологиялар. 

Abstract. The article presents a comparative analysis of scientific works on solving particular problems that determine the rank of a fire. In the reviewed publications, the data sources were: rule bases, statistical accounting of fires, preliminary planning documents for fire protection actions, expert databases. The analysis includes a description of the mathematical methods and information technologies that were used to determine the rank of the fire. The results for establishing the rank of fire based on the application of discriminant analysis are presented and analyzed.

Keywords: discriminant analysis, fire rank, decision support system, information technology.

  

УДК 51.74

К. С. Мусабеков МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ ТЕМЫ «ВЕЩЕСТВЕННЫЕ ЧИСЛА»В ТЕХНИЧЕСКОМ ВУЗЕ

К.С. Мусабеков ТЕХНИКАЛЫҚ  ЖОО-ДА  "НАҚТЫ САНДАР" ТАҚЫРЫБЫН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ

K. S.  Mussabekov TEACHING METHOD OF THE SUBJECT «REAL NUMBERS» IN A TECHNICAL UNIVERSITY

 

Аннотация. В данной работе приводится метод изложения действительного числа как бесконечной десятичной дроби. Показана несоизмеримость единичного отрезка с отрезком, имеющим длиной иррациональное число.      

Ключевые слова: высшая математика, рациональные числа,  иррациональные числа, действительные числа, периодическая десятичная дробь, бесконечная десятичная дробь, соизмеримые отрезки. 

Аңдатпа.Бұл  жұмыста нақты  санды шексіз  ондық  бөлшек  ретінде  ұсыну  әдісі  келтірілген. Ұзындығы  иррационал  сан  болатын  кесіндінің  бірлік кесіндімен   өлшемсіздігі  көрсетілген.

Түйінді сөздер: жоғары математика, рационал сандар, иррационал сандар, нақты сандар, периодты ондық бөлшек, шексіз  ондық  бөлшек, өлшемдес кесінділер 

Abstract.In the paper adduced the method of narration of a real number as a nonterminating decimal. Was shown incommensurability of a unit segment with the segment having length of an irrational number.

Keywords: calculus, rational numbers, irrational numbers, real numbers, periodic decimal, nonterminating decimal, commensurable segments.

 

ӘОЖ:811.356.252

С. К. Қасымова ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДАҒЫ  ӘСКЕРИ АФОРИЗМДЕРДІ ҚОЛДАНУДЫҢ ӘДІСТЕРІ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

С. К. Касымова МЕТОДЫ И ОСОБЕННОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ ВОЕННЫХ АФОРИЗМОВ В ПРЕПОДАВАНИИ КАЗАХСКОГО ЯЗЫКА

S. K. Kasymova  METHODS AND FEATURES OF APPLICATION MILITARY APHORISMS IN THE TEACHING OF THE KAZAKH LANGUAGE

Аңдатпа.Аталған мақалада арнайы әскери жоғары оқу орындарында қазақ тілін оқытудағы  әскери афоризмдерді қолданудың әдістері мен ерекшеліктері туралы баяндалады. Оқыту теориясының даму принциптері, оның ішінде қазақ тіліәдістемесінің методологиялық негіздері қоғам өмірімен тығыз байланысты.Біздің қоғамымыз ілгері дамыған сайын, оқыту процестерінің де мазмұныжаңарып, әдістері жетілдіріліп келеді. Сондықтан да әрбір оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Білім жалпы, кәсіби, техникалық, арнайы білім болып бөлініп кәсіппен ұштасады. Ал кәсіп — мамандық таңдау, мамандықты меңгеру. Білім алып кәсіп иесі болу үшін іскерлік қажет. Іскерлік — оқу, білім, кәсіп, тәжірибе, ізденушілік, өзіндік жұмыс, іс-шаралар, дағдыдан туындайды. Іскер болу үшін іс-әрекетті меңгеру қажет. Іс-әрекет әрекеттен, операция, қимыл-қозғалыстан тұрады. Барлық үрдіс байланыса орындалғаннан соң нәтиже көрсеткіші пайда болады. Болашақ офицерлер бойында ұлттық тәрбие мен болмысын қалыптастырудың қайнар көзі әлбетте әр дәуірдің ұлы ғұламаларының ұлағатты ұлы, қанатты, нақыл сөздеріне яғни әскери афоризмдерге көз жүгірту деп білеміз.

Түйінді сөздер:мемлекеттік тіл, оқыту, әдіс, мамандық, әскери адам, тұлға,білім, шығармашылық. 

Аннотация.В данной статье рассказывается о методах и особенностях применения военных афоризмов при обучении казахскому языку в специальных военных вузах. Принципы развития теории обучения, в том числе методологические основы методики казахского языка, тесно связаны с жизнью общества. По мере продвижения нашего общества обновляется содержание и совершенствуются методы и процессы обучения. Поэтому в зависимости от способностей каждого учащегося должен быть сделан большой поворот к овладению обновленной педагогической технологией, осуществляющей обучение, воспитание его самостоятельности, любознательности, творчества. Ведь организация учебного процесса на уровне государственного образовательного стандарта обязывает внедрять новые педагогические технологии. Образование делится на общее, профессиональное, техническое, специальное. А профессия-это выбор профессии, овладение профессией. Чтобы получить образование и стать владельцем бизнеса, нужен бизнес. Деловая-происходит от обучения, знаний, профессии, опыта, поиска, самостоятельной работы, деятельности, умений. Чтобы быть предприимчивым, необходимо овладеть действием. Действие состоит из действия, операции, движения. После выполнения всего процесса появляется индикатор результата. Источником формирования национального воспитания и самосознания у будущих офицеров, безусловно, является взгляд на великие, крылатые, пословицы великих мудрецов разных эпох, то есть на военные афоризмы.

Ключевые слова: государственный язык, обучение, метод, профессия, военный, личность, образование, творчество. 

Abstract.This article describes the methods and features of the use of military aphorisms in teaching the Kazakh language in special military universities. The principles of the development of the theory of teaching, including the methodological foundations of the methodology of the Kazakh language, are closely related to the life of society. As our society progresses, the content is updated and the methods and processes of training are improved. Therefore, depending on the abilities of each student, a big turn should be made to master the updated pedagogical technology that provides training, educating his independence, curiosity, creativity. After all, the organization of the educational process at the level of the state educational standard obliges to introduce new pedagogical technologies. Education is divided into general, professional, technical, and special. And a profession is a choice of a profession, mastering a profession.To get an education and become a business owner, you need a business. Business-comes from training, knowledge, profession, experience, search, independent work, activity, skills. To be enterprising, it is necessary to master the action. An action consists of an action, an operation, a movement. After the entire process is completed, the result indicator appears. The source of the formation of national education and self-awareness among future officers, of course, is the view of the great, winged, proverbs of the great sages of different eras, that is, military aphorisms.

Keywords: state language, training, method, profession, military, personality, education, creativity.

  

UDC 372.811.111.1

A. B. Meiramova EFFECTIVE ENGLISH TEACHING STRATEGIES FOR DISTANCE LEARNING

А. Б. Мейрамова ЭФФЕКТИВНЫЕ СТРАТЕГИИ ПРЕПОДАВАНИЯ АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА ПРИ ДИСТАНЦИОННОМ ОБУЧЕНИИ

А.Б. Мейрамова ҚАШЫҚТЫҚТАН ОҚЫТУ КЕЗІНДЕ АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

Abstract. This article discusses effective methods of teaching English as a foreign language in distance learning. The author offers various Internet platforms that the teacher can use when organizing and conducting classes online, specific methodological recommendations are given. This article also covers the analysis of two years of experience in teaching English as a foreign language at the M.Gabdullin Academy of Civil Protection of the Ministry of Emergencies Situations of the Republic of Kazakhstan.

Keywords:effective strategies, distance education, educational platforms, information education technologies, interactive technologies.

Аннотация. В данной статье рассматриваются эффективные методики преподавания английского языка как иностранного при дистанционном обучении. Автором предлагаются различные интернет платформы, которые может использовать преподаватель при организации и проведении занятий в онлайн режиме, даются конкретные методические рекомендации. Также в данной статье освещается анализ двухлетнего опыта преподавания английского языка как иностранного в Академии гражданской защиты имени М.Габдуллина МЧС Республики Казахстан.  

Ключевые слова: эффективные стратегии, дистанционное образование, образовательные платформы, информационные образовательные технологии, интерактивные технологии. 

Аңдатпа. Бұл мақалада қашықтықтан оқыту кезінде ағылшын тілін шет тілі ретінде оқытудың тиімді әдістері қарастырылады. Автор әр түрлі интернет-платформаларды ұсынады, оларды мұғалім онлайн режимінде сабақтарды ұйымдастыру және өткізу кезінде қолдана алады, нақты нұсқаулар береді. Сондай-ақ, бұл мақалада Қазақстан Республикасы ТЖМ М.Ғабдуллин атындағы азаматтық қорғау академиясында ағылшын тілін шет тілі ретінде оқытудың екі жылдық тәжірибесіне талдау жасалады.

Түйінді сөздер: тиімді стратегиялар, қашықтықтан білім беру, білім беру платформалары, ақпараттық білім беру технологиялары, интерактивті технологиялар.

  

УДК 37.02

Д. С. Сабитова, Д. К. Берденова СОВРЕМЕННЫЕ АКТИВНЫЕ МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ

Д. С. Сабитова, Д. К. Берденова ОҚЫТУДЫҢ ЗАМАНАУИ БЕЛСЕНДІ ӘДІСТЕРІ

D. S. Sabitova, D. K. Berdenova MODERN ACTIVE LEARNING METHODS

 

Аннотация.В данной статье рассматривается одно из актуальных направлений в сфере образования – геймификация образования. Рассматриваемаяweb-платформа Kahoot! повышает уровень мотивации и уровень вовлеченности обучаемых. Инструменты управления дифференцированием времени в зависимости от сложности разработанных вопросов, статистика тестируемых с динамикой отображения по уровню знаний, статистика правильно ответивших обучаемых в разрезе каждого вопроса – сокращают процесс проверки тестов преподавателями, а также позволяют проводить анализ процента усвоенного и неусвоенного пройденного материал обучаемыми.

Ключевые слова: геймификация, инновации, активные методы обучения. 

Аңдатпа.Бұл мақалада білім беру саласындағы өзекті бағыттардың бірі – білім беруді геймификациялау қарастырылады. Kahoot Веб-платформасы! оқушылардың ынтасы мен тартылу деңгейін арттырады. Әзірленген сұрақтардың күрделілігіне байланысты уақытты саралауды басқару құралдары, білім деңгейі бойынша көрсету динамикасымен тестіленушілердің статистикасы, әр сұрақ тұрғысынан дұрыс жауап берген студенттердің статистикасы – мұғалімдердің тесттерді тексеру процесін қысқартады, сонымен қатар оқушылардың игерілген және игерілмеген материалының пайызына талдау жасауға мүмкіндік береді.

Түйінді сөздер: геймификация, инновациялар, оқытудың белсенді әдістері. 

Abstract.This article discusses one of the most relevant areas in the field of education – the gamification of education. The web platform in question is Kahoot! increases the level of motivation and involvement of students. Tools for managing time differentiation depending on the complexity of the developed questions, statistics of test takers with the dynamics of displaying the level of knowledge, statistics of correctly answered trainees in the context of each question – reduce the process of testing tests by teachers, and also allow you to analyze the percentage of assimilated and non-assimilated material passed by trainees.

Keywords: gamification, innovation, active learning methods